1.3.4: 1460 - 1585 - Assortiment (genre/taal) en vorm van het verhandelde boek


Over assortiment en vorm van het verhandelde boek in deze periode is tot op heden weinig bekend. Gegevens uit winkelboeken, magazijncatalogi of voorraadlijsten, die door de grotere boekverkopers soms werden bijgehouden, zijn nauwelijks voorhanden.

Niet alles wat in de Nederlanden gedrukt is, is bovendien in het assortiment van de Nederlandse boekverkoper opgenomen. Soms is drukwerk tevens bestemd voor de buitenlandse markt (zoals Latijnse en Franse boeken), al dan niet via een van de grote boekenbeurzen (zoals Frankfurt). Soms waren boeken vrijwel uitsluitend voor de export bestemd (bijvoorbeeld Deense en Spaanse). Ook kon een hele oplage voor één opdrachtgever zijn vervaardigd (bijvoorbeeld liturgieboeken ad usum Sarum - Salisbury). Omgekeerd is niet alles wat in het assortiment van een Nederlandse boekverkoper was opgenomen ook in de Nederlanden gedrukt. Er was door het gangbare ruilverkeer import van buitenlandse titels en ook werd het drukken van boeken wel eens uitbesteed naar het buitenland. Ook verhuisden soms complete drukkerijen naar Engeland (Londen, 1545-1553) en de Duitse landen (met name Emden, 1554-1569); hun belangrijkste afzetgebied hielden ze echter in de Nederlanden.

Ook onze kennis over de vorm van het verhandelde boek is gering. Afgaande op de gegevens die van enkele uitgevers-boekverkopers (Cornelis Claesz, Plantijn) bekend zijn, mag worden aangenomen dat de boekproductie in de regel eindigde met het vergaren van de gedrukte vellen. Mogelijk werden vervolgens de boeken-in-losse-vellen in 'lagen' gestapeld, waarbij de vellen waren toegeslagen (dubbelgeklapt). De meeste exemplaren zullen ongebonden, als losse vellen (in albis, en blancq), verkocht zijn. Het boek zal door de koper in deze vorm naar een binder van eigen keus zijn gebracht, die overigens dezelfde persoon kon zijn als de drukker-boekverkoper. Een klein gedeelte van de boeken zal direct gebonden zijn voor de winkelvoorraad van de drukker-uitgever, waaronder uiteraard enige exemplaren van goedlopende, populaire werken. Vaak zullen de gebonden boeken in de winkelvoorraad echter tweedehands boeken zijn geweest.

Uit de inventarislijst van de boekbinder en boekverkoper Gelis van Bathman te Zwolle (circa 1567) blijkt dat deze enkele gebonden, tweedehands boeken (in folioformaat) te koop had, maar met name ongebonden, nieuwe boeken. Bijna twee derde van de 123 boeken die hij op dat moment in voorraad had, waren godsdienstige werken. Omdat niet alle boekhandelaars een even ruim gesorteerd aanbod hadden, maar er ook gespecialiseerde boekverkopers waren, kunnen gegevens over één boekverkoper niet zonder meer worden veralgemeniseerd.


auteur: A. den Hollander
 
 


Assortiment (genre/taal) en vorm van het verhandelde boek